پایگاه اطلاع‌رسانی دکتر عباس خسروانی
به گزارش خبرگزاری فارس از اراک، ویروس کرونا از اوایل دی‌ماه در «ووهان» واقع در استان «هوبی» چین پدیدار شد و تاکنون به ده‌ها کشور از جمله آمریکا، فرانسه، استرالیا، تایلند، مالزی، کره جنوبی، ژاپن، کانادا، سوئد، اسپانیا و امارات گسترش یافته و جان حدود هزاران نفر را گرفته است.از زمان بروز کرونا تاکنون و بعد از آن شاهد دگرگونی‌هایی در ساختار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران و جهان خواهیم بود که از جمله آنها می‌توان به برهم خوردن نظم اجتماعی، به چالش کشیده شدن قشربندی اجتماعی و برهم ریختن پیش فرض‌هایی در حوزه حکمرانی اشاره کرد.خبرنگار فارس در این رابطه با عباس خسروانی، دکتری جامعه شناسی و مدرس دانشگاه گفت‌وگویی کرده است که در ادامه می‌خوانید.
فارس: اگر ما پدیده کرونا را یکی از کم نظیرترین بحران‌های تاریخ کشورمان بدانیم آیا می‌توان علی‌رغم همه تلخی‌های آن، به فرصت‌های احتمالی آن هم نگاهی داشت و روی دیگر سکه کرونا را هم دید؟
خسروانی: برخی معتقدند که اگر چه کرونا مصائب و دشواری‌های بسیاری برای کشور به همراه داشته اما درس‌ها و عبرت‌هایی نیز داشته که می‌تواند به ساخت عصر پسا کرونائی ما کمک کند.کرونا بسیاری از ضعف‌ها و قوت‌های ما را عیان و آشکار کرد، شناخت دقیق این ضعف‌ها به ما کمک خواهد کرد که پس از شکست کرونا این ضعف‌ها به قوت تبدیل شود، همه چیز به نوع حکمرانی و مدیریت ما بستگی دارد.
فارس: از بعد اجتماعی قوت‌ها و ضعف‌های ما چه بود؟کرونا در این حوزه چه حرف‌هائی برای گفتن دارد؟
خسروانی: یکی از نقاط ضعف ما در مواجه با پدیده کرونا، شاخص اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی دولت است، در حالی که یکی از الزامات غلبه بر بحران‌ها و پیشرفت کشور وجود اعتماد متقابل بین دولت و ملت و بالا بودن شاخص سرمایه‌های اجتماعی دولت‌هاست به خصوص در مواجهه با بحران‌هائی از جنس کرونا که اگر چه ظاهری زیستی و بهداشتی دارد اما ابعاد گسترده اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و امنیتی هم دارد.مهار کرونا نیازمند یک عزم ملی برآمده از گفتگوهای میان‌بخشی است، اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی ضروری‌ترین مولفه‌هائی هستند که باید وجود داشته باشند، اساسا بحران‌های وسیع و همه‌گیر جز با همراهی و همکاری مردم قابل مدیریت و مهار نیستند و مردم هم زمانی همکاری لازم را خواهند داشت که به دولت و تصمیمات و عملکرد آن اعتماد داشته باشند.آنچه از شواهد و سخنان کارشناسان امر بر می‌آید این است که ما فعلا تا چند ماه دیگر با این ویروس درگیر هستیم و راهکار سریعی مثل واکسن برای آن ارائه نشده است، لذا بیشتر راهکارها بر تعامل بین مردم و دولت متمرکز است به طوری که برخی راهکارها مثل افزایش تست و غربالگری در مقیاس بالا و رهگیری و ردیابی بیماران و مرتبطین آنها،کمک به معیشت خانوارهای کم درآمد و حفاظت از چرخه تولید کسب و کارها و تولید و فراهم کردن اقلام بهداشتی در مقیاس بالا به نهاد دولت سپرده شده و رعایت اصول و موازین بهداشتی، در خانه ماندن،کمک به همنوعان تحت فشار، پرهیز از تجمعات و .. به مردم سپرده شده است و در این بین هر چه هماهنگی و همبستگی دولت و ملت بیشتر باشد، راهکارها زودتر و بهتر نتیجه خواهد داد.
فارس:با توجه به اهمیت این موضوع دولت و متولیان مقابله با ویروس کرونا در کشور چه اقداماتی باید انجام دهند؟
خسروانی: در این خصوص دولت به ویژه ستاد ملی مدیریت کرونا باید چندین اقدام اساسی را انجام دهد که یکی از ضروری‌ترین آنها سرلوحه قرار دادن اصل شفافیت در ادامه راه است.
باید از این سخن آقای روحانی که گفتند برای مقابله با کرونا، اصل بر شفافیت است استقبال کرد و به دولت در اجرائی کردن آن کمک کرد.رئیس جمهور با اشاره بر اهمیت اعتماد و همدلی میان مردم و دولت گفتند:”در مقابله با ویروس کرونا ایجاد شفافیت و افزایش اعتماد عمومی و در جریان گذاشتن مردم در خصوص روندها، احتمالات، سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌ها بسیار حائز اهمیت است؛ بنابراین باید اصل بر شفافیت و اعلام به موقع اطلاعات و گزارش‌ها گذاشته شود”.رعایت اصل شفافیت به اقناع و اعتماد مردم به کارگزاران خود منجر خواهد شد و بهترین همکاری را با دولت در مبارزه با کرونا خواهند کرد.تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان در سطح کلان باید بدانند که کرونا یک بحران است و بحران یعنی چند بخشی و چند بعدی بودن و نمی‌توان آن را صرفا در بحران زیستی و بهداشتی محدود کرد بلکه باید همه ابعاد آن را مد نظر قرار داد و به همین دلیل بود که کارشناسان از ابتدا معتقد بودند که مسئولیت ستاد مبارزه با کرونا را باید به رئیس جمهور سپرد و نه وزیر بهداشت.یکی از ابعاد بحران کرونا بعد اجتماعی است، به طوری که کرونا بدون همراهی و مشارکت مردم قابل مهار نیست.این همراهی و مشارکت تا حد زیادی به نوع رفتار مسئولان ما مرتبط است، مردم به طور کلی در بحث مبارزه با کرونا بهترین همکاری را با دولت و مسوولان امر کرده‌اند اما اگر به هر دلیل مردم احساس کنند که مسوولان در نظر و عمل خود هماهنگی و برنامه مشخص ندارند و تصمیماتی که اتخاذ می‌کنند کمکی به زندگی آنها به خصوص معیشت آنها نمی‌کند همراهی خود را کم رنگ خواهند کرد، به عنوان مثال هر نوع اظهار نظری که این پیام را برساند که شرایط رو بهبود و عادی شدن است مردم برخی محدودیت‌های خود را بر خواهند داشت، اگر مردم احساس کنند که با اعمال و رعایت محدودیت‌ها معیشت آنها به خطر می‌افتد و دولت هم برای جبران بخشی از معیشت آنها برنامه‌ای ندارد، همراهی‌های خود را کم رنگ خواهند کرد، لذا این همراهی مستلزم اقناع افکار عمومی است و تا مردم قانع نشوند همراهی نخواهند کرد.مردم زمانی بهترین همراهی و مشارکت را در مقابله با کرونا از خود به نمایش خواهند گذاشت که اعتماد آنها به مسوولان امر افزایش پیدا کند، به هر حال علی رغم همه تنگدستی‌هایی که برای دولت بیان شده، مبالغ زیادی از منابع مختلف برای مقوله مبارزه با کرونا و مهار آن اختصاص داده شده است که می‌توان به مواردی چون حق برداشت یک میلیارد یوروی از صندوق توسعه ملی، صد میلیارد تومان اختصاصی خود دولت، کمک‌های مالی و کالایی دولت‌ها و نهادهای بین المللی و کمک‌های نهادها و بنیادها و نیروهای مسلح و مردمی و.. اشاره کرد. مردم باید بدانند که این مبالغ چگونه صرف می‌شود و آیا منطق و اصولی بر هزینه کرد آنها وجود دارد؟ آیا همه مردم،کسب وکارها، بخش‌ها و .. به صورت عادلانه و منصفانه از آن بهره‌مند می‌شوند؟مسوولان باید در این خصوص مرتب به مردم گزارش دهند تا مردم به حقوق و سهم خود از این کمک‌ها و منابع واقف شوند تا انگیزه‌های لازم برای مشارکت در مهار کرونا را داشته باشند.
فارس: اقناع افکار عمومی نکته بسیار مهمی در مدیریت بحران است که البته یک هنر است.چگونه می‌توان این اقناع را به وجود آورد؟
خسروانی: مسوولان برای اقناع مردم باید انواع آگاهی‌ها را در خصوص این بحران به مردم ارائه دهند، این آگاهی بخشی باید همراه با خوف و رجا باشد نه آنگونه باشد که مردم دچار ترس و وحشت شوند و نه آنگونه که مردم احساس کنند خطر رفع شده است.متاسفانه ما هر دو مورد را تجربه کردیم و هم اکنون بخشی از مردم احساس می‌کنند خطر رفع شده و لذا همراهی لازم را نخواهند کرد، دیگر آنکه دولت باید اصل شفافیت را در ارائه راه حل‌ها نیز به خوبی رعایت کند.یعنی راه حل هم باید پشتوانه منطقی و علمی و اجرائی داشته باشد و هم برای همه قابل فهم باشد تا مردم بتوانند با آن همراهی کنند، شایعات باید به سرعت و شفاف برای مردم تشریح شود که این کار مستلزم وجود یک کانال معتبر اطلاع رسانی از سوی دولت است تا مردم با اطمینان اخبار و پیام‌های آن را دریافت کنند.در شرایط بحران اگر اطلاع رسانی نهادهای مسئول ضعیف و مبهم باشد، مردم برای کسب اطلاعات به سایر منابع خبری متوسل خواهند شد و هرگز معطل خبررسانی مسئولان نخواهند ماند، تصمیمات دولتمردان و کمیته مبارزه با کرونا تا چه اندازه این اصول را رعایت کرده است؟
فارس: مردم در این شرایط چگونه عمل کردند؟ ارزیابی شما از نوع مواجهه و همکاری مردم با دولت چیست؟
خسروانی: در کشور ما مردم علی رغم مشکلاتی که داشتند در مواجهه با کرونا خوب عمل کردند و قصد نشان دادن دلخوری های خود را نداشتند، ما در ماجرای مقابله با ویروس کرونا، از سوی مردم شاهد هیچ نوع نافرمانی نبودیم به طوری که اکثریت مردم به توصیه‌های نهاد دولت توجه کردند و یک همکاری عمیق و گسترده اجتماعی را از خود نشان دادند، این همکاری نشان از فهم دقیق مردم از شرایط دارد که این مقوله برای ما یک ارزش و مزیت بزرگ اجتماعی است. مردم نه تنها نافرمانی نکردند بلکه خود مسئولیت نظارت بر عملکرد خود را بر عهده گرفتند و کمک کار دولت شدند.
فارس: یکی از مطالبات جدی از دولت،حمایت از کسب و کارهای زیان دیده از کرونا بود که دولت بودجه‌ای را هم برای این موضوع اختصاص داده است. این اقدام به رشد اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی دولت کمک خواهد کرد؟
خسروانی: این کمک‌ها می‌تواند به افزایش شاخص‌های اعتماد عمومی کمک کند اما به شرطی که عالمانه و شفاف انجام شود.دولت در بحث کمک‌های خود به بخش‌های زیان دیده از کرونا باید کاملا شفاف عمل کند.اینکه مبلغ در نظر گرفته شده از کدام منبع تامین شده است؟ چه بخش‌هائی را در بر می‌گیرد؟ خانوارهای غیرشاغل و فاقد هر نوع بیمه چه می‌شوند؟ تا چه اندازه کمک‌های اظهار شده به جامعه هدف اصابت کرده است؟مردم باید بدانند و قانع شوند که این مبلغ کلان 75 هزار میلیار تومانی که دولت در نظر گرفته آیا در جای خودش هزینه می‌شود؟به عنوان مثال وقتی مردم مدام در خبرهای می‌شنوند که روزانه هزاران ماسک در گوشه و کنار کشور تولید می‌شود و کمک‌های خارجی هم تخصیص داده شده است نباید کمبود جدی احساس کنند، کسب وکارها نیز برای همراهی باید اطمینان یابند که دولت در این شرایط حساس از طریق حق بیمه‌ها، مالیات‌ها، اقساط بانکی و حقوق کارکنان به آنها کمک خواهد کرد.لذا نوع مصرف منابع در نرخ اعتماد عمومی به دولت در شرایط کرونائی بسیار مهم است، از سوی دیگر دولت نباید از بازار تقاضا هم غافل شود.کمک‌هائی دولت به مردم در قالب یارانه باید از منابعی باشد که به تورم بالا منجر نشود.
نوع سیاست‌هائی که دولت در کنترل اوضاع اقتصادی جامعه در شرایط کرونا اتخاذ می‌کند در رشد یا کاهش شاخص‌های اعتماد و سرمایه اجتماعی موثر است.
